NOWE ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI INWESTORA ZA WYNAGRODZENIE PODWYKONAWCY ROBÓT BUDOWLANYCH

Podstawowym celem regulacji, wskazanym w uzasadnieniu ustawy, jest wzmocnienie praw i gwarancji dla wierzycieli, w szczególności będących przedsiębiorcami z sektora MŚP, poprzez m. in. wyważenie interesów i zapewnienie słusznej ochrony inwestorowi i podwykonawcy, jako uczestników procesu budowlanego, w związku z odpowiedzialnością inwestora za zobowiązania wykonawcy wobec podwykonawcy. Jak się jednak wydaje, nowa regulacja art. 6471 k.c. służy bardziej ochronie prawnej inwestora, a nie dysponującego stosownymi wierzytelnościami podwykonawcy.

Instytucja solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy była źródłem wielu wątpliwości praktycznych ujawnionych w bogatym orzecznictwie obowiązującym na jego tle, także niekonsekwentnie wyjaśnianych w dorobku samego Sądu Najwyższego. Zostały one dostrzeżone przez ustawodawcę. Można do nich zaliczyć następujące:

• w jakiej formie zostać powinna wyrażona zgoda inwestora w myśl art. 6471 § 5 k.c. i czy zgoda ta może mieć charakter dorozumiany;
• jaki jest zakres istotnych postanowień umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą, które powinny być znane inwestorowi dla powstania skutków prawnych z art. 6471 § 5 k.c.;
• czy zgoda inwestora na zawarcie umowy z podwykonawcą (wykonanie robót przez podwykonawcę) musi zostać wyrażona przed jej zawarciem (ich wykonaniem), czy też może posiadać charakter następczy;
• jakiego rodzaju zastrzeżenia inwestora do umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą wywołują tożsamy skutek, jak sprzeciw, o którym mowa w art. 6471 § 2 k.c.;
• czy dla przyjęcia odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy konieczne jest stwierdzenie istnienia odpowiedzialności wykonawcy w stosunku do podwykonawcy;
• czy inwestor może zwolnić się od obowiązku wypłaty wykonawcy całego wynagrodzenia powołując się na to, że zapłacił wynagrodzenie należne podwykonawcom;
• czy dla wywołania skutków prawnych, o których mowa w art. 6471 § 5 k.c., przedstawienie inwestorowi umowy z podwykonawcą (względnie zakomunikowanie mu istotnych postanowień tej umowy) może zostać dokonane przez podmiot inny niż wykonawca;
• jaki jest moment początkowy odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy, wprowadzonej w art. 6471 § 5 k.c.;
• czy solidarna odpowiedzialność, o której mowa w art. 6471 § 5 k.c., ogranicza się wyłącznie do kwoty wynagrodzenia należnego podwykonawcy od wykonawcy, czy też obejmuje ona również inne niż wynagrodzenie zobowiązania wynikające z umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą, np. zobowiązanie z tytułu „kaucji gwarancyjnej”, w sytuacji, w  której tytułem owej „kaucji” zatrzymana miała być procentowo określona część wynagrodzenia podwykonawcy;
• czy zakres odpowiedzialności inwestora z art. 6471 § 5 k.c. obejmuje także odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez wykonawcę.

Spośród zaobserwowanych przez GFKK problemów prawnych stosowania instytucji solidarnej odpowiedzialności inwestora w prowadzonych postępowaniach sądowych, za najbardziej złożony należałoby uznawać akceptowaną w orzecznictwie koncepcję dorozumianej zgody inwestora. Koncepcja ta w daleko idącym jej rozumieniu prowadziła nawet do uprzywilejowywania podwykonawców kosztem inwestora i umniejszania ochrony prawnej tego ostatniego w znaczącym stopniu.
Pod tym względem, nowelizacja art. 6471 k.c. ukróca tę perspektywę rozszerzania odpowiedzialności inwestora, stanowiąc o tym że podstawą odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy jest:

a)    zgłoszenie szczegółowego przedmiotu robót podwykonawczych inwestorowi:
-    przez wykonawcę lub podwykonawcę;
-    przed przystąpieniem do wykonywania robót;
-    w formie pisemnej – pod rygorem nieważności

oraz

b)    brak sprzeciwu inwestora wobec wykonywania tych robót złożonego:
-    w ciągu 30 dni od dnia otrzymania zgłoszenia;
-    w stosunku do wykonawcy i podwykonawcy;
-    w formie pisemnej – pod rygorem nieważności.

Zgłoszenie szczegółowego przedmiotu robót podwykonawczych inwestorowi nie jest wymagane w jednym przypadku – kiedy to tenże szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę został określony w umowie między inwestorem i generalnym wykonawcą, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Ponadto, nowa regulacja ogranicza pułap odpowiedzialności inwestora do wysokości wynagrodzenia należnego generalnemu wykonawcy za roboty budowlane. Kwestia ta została stosunkowo niedawno objęta pytaniem prawnym skierowanym do Sądu Najwyższego, nie doczekała się ona jednak rozstrzygnięcia z powodu wariantowego charakteru zapytania w tym zakresie.

Jak widać, poczynione zmiany powinny zmierzać do lepszej realizacji zasady pewności prawa w procesie budowlanym, wymagając od podwykonawcy swoistej dyscypliny jeszcze przed rozpoczęciem robót celem zabezpieczenia na przyszłość prawa do żądania zapłaty wynagrodzenia także od inwestora. Nie oznaczają one jednak automatycznej dezaktualizacji bogatego dorobku judykatury i doktryny na tle obowiązywania instytucji z art. 6471 k.c., który zapewne w zależności od przypadku będzie mógł być wykorzystany w określonej części na rzecz jednej lub drugiej strony sporu.